Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı eylül ayı bütçe verilerine göre, bütçe Eylül 2022’de 78,6 milyar lira (4,2 milyar dolar) ile bu yılki en büyük aylık mali açığı verdi. Ağustos ayında bütçe vergi gelirlerindeki artış sayesinde 3,6 milyar lira fazla vermişti. Bütçe geçen yılın aynı döneminde 23,6 milyar TL açık vermişti. Geçen yıl Eylül ayında 9,5 milyar TL olan faiz dışı açık, 2022 yılının aynı ayında 45,5 milyar TL'ye genişledi.
Aylık Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu’nda belirtildiği üzere, Devlet gelirleri Eylül'de bir önceki aya göre düşerek geçen yılın aynı dönemine göre %75,5 artarak 206,9 milyar lira oldu. Vergi geliri geçen yıla göre %81,4 artarak 173,4 milyar oldu. Vergi gelirlerinin alt kalemlerine bakıldığında, ithalattan alınan katma değer vergisi (KDV) %161,6 ile en yüksek artışı gösterirken, bankacılık ve sigortacılık işlemleri vergisi %119.1 ve özel tüketim vergisi (ÖTV) %105,9 arttı. Kurumlar vergisi gelirleri geçen ayki 366,5 milyar liradan sert bir düşüşle 4,9 milyar liraya geriledi. Gelir vergisi artışı ise enflasyon oranının biraz altında %83,3 oldu.
Eylül ayında merkezi yönetim bütçesi toplam giderleri bir önceki yılın aynı ayına göre %101,8 artarak 285,6 milyar TL'ye yükseldi. Faiz hariç harcamalar, nakit bazlı sonuçlara göre biraz daha yavaş yıllık %98,2 artarak 252,4 milyar lira oldu. Ücretlere yapılan harcamalar aylık %96,2 artarak 61,4 milyar liraya yükseldi. Eylül ayında faiz giderleri geçen yılın aynı dönemine göre %134,7 oranında artmıştır. Bu dönemde sermaye transferlerinden kaynaklanan gider %88,4 olurken, borç verme kalemi %391 artmıştır. Bu kalemde BOTAŞ’a verilen 18 milyar TL’lik borç yüksek artışta etkili olmuştur. KKM kapsamındaki harcamalar 9,3 milyar TL düzeyinde kalırken, sermaye transferleri kalemi %40,5 oranında azalmıştır.
2022 kümülatif verilerine baktığımızda; Ocak-Eylül bütçe açığı 45,5 milyar TL oldu. Bütçe Ocak-Eylül 2021 döneminde 61,1 milyar TL açık verdi. Ocak – Eylül 2021 döneminde 81,2 milyar TL faiz dışı fazla verilirken, bu yıl 161,1 milyar TL faiz dışı fazla verildi. Ocak – Eylül 2021 ile Ocak – Eylül 2022 arasında bütçe gelirleri %99,4 artarak 1,975,3 milyar TL olurken, bütçe giderleri aynı dönemde %92,2 artarak 2,020.8 milyar TL oldu. Aynı dönemde vergi gelirlerindeki artış ise %103.8 olarak gerçekleşmiş ve 1.648 milyar TL olmuştur. Faiz dışı giderler ise %99,4 artarak 1.813.6 milyar TL oldu.
Bütçe ve faiz dışı dengenin GSYİH'ye oranı (12 aylık devirli) Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, TÜİK, Tera Yatırım
Merkezi yönetim bütçesi, artan harcamalar ve düşük kurumlar vergisi gelirleri nedeniyle Eylül ayında açık verdi. Bu kompozisyon ile beraber gelirlerdeki yavaşlama ve harcamalarda gelecek aylarda görülebilecek yüksek seyir kaynaklı olarak bütçe performansının biraz gerileyeceğini hesap ediyoruz. İthalat faturasında hem ürün fiyatları, hem de döviz kuru artışları kaynaklı olarak görülen artışlar ithalden alınan vergiler açısından olumlu, buna karşılık iç tüketimden alınan KDV ve kurumlar vergisi gelirlerinde görülen yavaşlamalar olumsuz görünmektedir. Tüketimin genel olarak azalması ise hem KDV hem de ÖTV gelirlerinde ivme kaybına neden olabilir.
Hükümet, bu ayın başında açıklanan Orta Vadeli Program (OVP) kapsamında yılı gayri safi yurtiçi hasılanın %3,4'ü ile kapatacak bir mali açık öngörüyor. Yılın ilk 8 ayındaki bütçe performansının fazla verdiğini düşünecek olursak, 2023'ün ortalarında yapılması planlanan seçimlere girerken belirttiğimiz faktörler çerçevesinde bütçe harcamalarının artacağı anlaşılıyor. 2023 bütçe taslağında da, hükümetin 2023'te “enerji arz güvenliği, verimlilik ve enerji piyasası” harcamalarını %155 artırarak 406,5 milyar liraya (yaklaşık 22 milyar dolar) çıkaracağı görülmektedir. 2023'te enerji sübvansiyonlarının bütçe üzerindeki yükü 600 milyar lira olarak görülüyor. Sosyal yardım harcamaları yüzde 73 artarak 258.4 milyar liraya yükselirken, önümüzdeki yıl 565,6 milyar lira faiz harcaması öngörülüyor.
Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı
